Aan de hand van schrijvers door Sint Petersburg
Wie zich op een lichtelijk onorthodoxe wijze wil voorbereiden op een (eerste) bezoek aan Sint Petersburg, kan overwegen zich te verdiepen in de Russische maar ook Nederlandstalige literatuur. Onlangs was één der zomergasten de Nederlandse schrijver Pieter Waterdrinker. Tamelijk recent is van hem verschenen het boek ‘Tsjaikovskistraat 40’, waarin hij onder veel meer verslag doet van zijn leven in Rusland en meer in het bijzonder Sint Petersburg. Wie verwacht aan de hand van dit boek zijn weg te vinden in deze stad komt bedrogen uit. Wel krijg je een – weliswaar gekleurd maar – goed beeld van hoe het is om in deze stad, en in Rusland, te leven.
Een heel fraaie schets van vooral het culturele leven in Sint Petersburg nu en in het verleden, geeft het stemmige ‘De Gloed van Sint-Petersburg’ van Jan Brokken, die ook het bekende ‘Baltische Zielen’ heeft geschreven. Zeer lezenswaardig en met mooie foto’s. Wel miste ik een plattegrond van de stad met daarop aangegeven de locaties waarin een en ander zich heeft afgespeeld of te vinden is. Je zou namelijk zo alle plekken die Brokken noemt willen bezoeken, zo aanstekelijk schrijft hij.
De Shakespeare van Rusland
De Russische schrijver die wellicht het meest verbonden is met Sint Petersburg is A.S. Poesjkin, ofschoon hij niet daar maar in Moskou is geboren, in 1799. Als hij 12 is, gaat hij naar het befaamde door de tsaar opgerichte Tsarkoje Selo-Lyceum, niet ver van Sint Petersburg, waar hij zich al snel aan het dichten zet. Na het lyceum stort hij zich fanatiek in het uitgaansleven van Sint Petersburg, dat ook toen al een zekere faam had. Dat belet hem overigens niet zich verder te wijden aan de dichtkunst. Vrije geest als hij is, komt hij al snel in het vizier van de tsaristische censuur. In 1820 wordt hij verbannen uit Sint Petersburg, waarnaar hij 6 jaar later kan terugkeren. In januari 1837 – hij is dan pas 37 jaar oud – overlijdt Poesjkin aan de verwondingen die hij heeft opgelopen in een duel met een zekere Georges d’Anthès, een cavalerieofficier, die in de ogen van Poesjkin wat teveel interesse toont in zijn vrouw, Natalja Gontsjarova.
Poesjkin wordt algemeen beschouwd als de allergrootste Russische dichter. Voor Russen is hij wat Shakespeare is voor de Engelsen en Cervantes voor de Spanjaarden. In Rusland wordt hij nog steeds veel gelezen, maar ook in Nederland is hij nog niet van de radar verdwenen, wat onder meer blijkt uit de recente uitgave van een soort ‘best of Poesjkin’ in de onvolprezen Russische Bibliotheek van Uitgeverij Van Oorschot. ‘De Canon (van Poesjkin)’ bevat zijn beste verhalen, gedichten en sprookjes.
Hoe je een een grote schrijver eert
Aan Poesjkin is tijdens een reis in Sint Petersburg nauwelijks te ontkomen. Zo is er het bekende standbeeld van Peter de Grote op het Senaatsplein. Sinds het beroemde gedicht van Poesjkin met die naam heet het beeld ‘De Bronzen Ruiter’. Het standbeeld van de dichter zelf bevindt zich midden op het fraaie Kunstenplein, pal vóór het Russisch Museum. In een statig pand aan de rivier de Mojka is het appartement waar Poesjkin (kort) met zijn vrouw en 4 kinderen heeft gewoond, totdat het noodlottige duel hem uit het leven wegrukte. Het is nu het Poesjkinmuseum, waarin de studeerkamer van de dichter, onaangetast sinds zijn dood, dus inclusief bloedvlekken op de slaapbank, want daarop was het dat de beroemde dichter het leven liet. En voor wie dit alles niet genoeg is, spoedt zich daarna naar de beroemdste straat van Sint-Petersburg, de ruim vier kilometer lange Nevski Prospekt. Aldaar, op nummer 18, tref je het Literair Café aan, waar Poesjkin zijn secondant voor het duel ontmoette. Voor het grootste eerbetoon aan Poesjkin gebracht dient Sint Petersburg aan de zuidkant te worden verlaten om na een kilometer of 25 een stad binnen te rijden die, ter gelegenheid van de honderdste sterfdag van de dichter, in 1937, naar hem is vernoemd: Poesjkin. De Russen weten beter dan welk volk ook hun grote schrijvers te eren.
Die andere held
Wie ‘Schuld en Boete’, tegenwoordig ‘Misdaad en Straf’, van F. Dostojevski nog niet heeft gelezen, is een gezegend mens. Nee, niet omdat het boek het niet waard is te worden gelezen, maar wel omdat er dan een fantastische leeservaring op u wacht. Het wereldberoemde boek speelt zich volledig af in Sint Petersburg, meer in het bijzonder aan en in de buurt van de hooimarkt (Sennaja Plosjtsjad). Struin aan de hand van Raskolnikov, de hoofdpersoon van het boek, door deze toen armoedige en nu best gezellige wijk en vergeet zeker niet een bezoek te brengen aan enkele of desnoods alle 28 (!) huizen waar de schrijver heeft gewoond, veelal gelegen in de buurt van voornoemd plein. In het laatste huis waar Dostojevski heeft gewoond, aan de Koeznetsjni Perejoelok, net buiten het centrum, is nu het Dostojevski Museum gevestigd. Begraven ligt hij op de Tichvinbegraafplaats bij het Alexander Nevski-klooster, ook in Sint Petersburg. Eenmaal daar is het aan te raden gelijk een bezoek te brengen aan de graven van beroemde Russische componisten als Tsjaikovsky, Rimski-Korsakov en Moessorgski.
Naast Poesjkin en Dostojevski zijn er meer Russische schrijvers wier namen verbonden zijn met Sint Petersburg. Wat te denken van N.V. Gogol, de schrijver van het beroemde ‘Dode Zielen’? Zijn korte verhaal ‘Nevski Prospekt’ speelt zich geheel en al af in deze prachtige straat. Ook veel andere verhalen van Gogol hebben Sint Petersburg als locatie, zoals ‘De Neus’ en ‘De Mantel’. Ze zijn mooi verzameld, ook weer door Van Oorschot, in ‘Petersburgse Verhalen’. En dan is daar nog I.A. Gontsjarov. Voor een lekker luie roman die zich afspeelt in Sint Petersburg, leze Oblomov. Heerlijk leesvoer, zoals ook zijn ‘Meimaand in Petersburg’, dat helaas uitsluitend antiquarisch te verkrijgen is, garant staat voor enkele uren leesgenot. En zo zou ik door kunnen blijven gaan. Er is immers zo veel overweldigende literatuur geschreven over Sint Petersburg. Maar het mooiste verhaal van alles schrijft de stad zelf, overdag en ’s nachts, ’s zomers en in de winter, alleen en in gezelschap, met of zonder boek. Ik zou zeggen: ga snel op reis naar Sint Petersburg!
Volg ons