'Eureka!' riep de Griekse Archimedes
Kalós iérthate. Op deze manier begroet ik steevast mijn gasten met wie ik door Griekenland ga rondreizen. Letterlijk betekent deze groet: u bent goed gekomen. Op deze groet hoort dan (officieel) de tegengroet ‘kalós sas (e)vriéka’ te volgen: ik heb u goed gevonden.
Griekse les
De eerste dagen op onze reis door Griekenland maak ik de gasten een beetje wegwijs in de Griekse taal. Daarbij valt meteen op dat we eigenlijk allemaal al een aardig mondje Grieks spreken. Het Griekse efcharistó, ik bedank, klinkt bijvoorbeeld door in ons woord ‘eucharistie’ (dankzegging). En woorden als polygamie (letterlijk vele huwelijken), metamorfose, dilemma, paradox en akoestiek zijn alle van Griekse origine. En neem nu dat woord (e)vrieka, uit de Griekse welkomstgroet ‘ik heb gevonden’. Riep niet ooit een beroemd Siciliaans-Griekse uitvinder evrieka? Hij deed dat weliswaar in het oud-Grieks: eureka!
Wat had hij gevonden? Het antwoord op een brandende vraag die hem was voorgelegd door de koning van de Griekse stadsstaat Syracusa. Deze heerser had een gouden krans laten maken, met een hoeveelheid goud die hij aan de goudsmid had toevertrouwd. Nadat hij de prachtig bewerkte krans in zijn handen vasthield, begon hij echter te twijfelen aan de eerlijkheid van de goudsmid. Was de gehele hoeveelheid goud die de koning hem overhandigde wel in de krans verwerkt, of had de goudsmid een gedeelte van het koninklijke goud achterover gedrukt? Uitvinder Archimedes besloot een bad te nemen, alvorens zich over het probleem te buigen.
Eureka!
Een bijzondere gebeurtenis volgens Archimedes’ vrienden, want de uitvinder was altijd zo in zijn wiskundige formules en gedachten verzonken dat hij zelfs vergat te eten en te drinken, laat staan te baden. Nu liet hij zich in het water zakken en ervoer de opwaartse kracht van het water. Bovendien zag hij hoe water over de rand van de badkuip gutste. Met zijn lichaam had hij een zekere ruimte ingenomen, die nu het water over de rand liet stromen. Er stroomde nog meer water over de rand toen Archimedes weer opsprong uit de kuip en opgetogen ‘Eureka!’ riep. Hij had het gevonden. Naakt rende hij de straten van Syracusa door op weg naar de koning. Nu was het in de tijd van de oude Grieken normaal om naakt aan sportevenementen (ter ere van de Olympische goden) mee te doen, maar een naakte Archimedes door de straten van Syracuse zien sprinten, was toch ongewoon.
De koning vergaf hem het naakt over straat rennen, want dankzij Archimedes’ oplossing kon bewezen worden dat de goudsmid inderdaad een deel van het koninklijke goud vervangen had door een ander edelmetaal. Archimedes legde de koning uit dat als hij een hoeveelheid goud, gelijk aan de hoeveelheid goud waarvan de krans was vervaardigd, in het water zou hangen en vervolgens de krans zelf, er in beide gevallen evenveel water verplaatst zou moeten worden. Zo niet, dan kon de krans onmogelijk volledig uit goud bestaan. Zo werd de goudsmid betrapt en kon Archimedes zich weer terugtrekken in zijn eigen wereld van cirkels en formules. Wellicht kon hij zich niet eens meer herinneren dat hij Eureka had geroepen en naakt over straat was gesneld…
Volg ons