Een verborgen museum in Sint Petersburg

Door reisleider Jaap | 13-04-2021

Volgens de lokale gidsen bestond het niet, maar ik wist toch zeker dat ik het ergens had gelezen. Het was ook niet terug te vinden in de Lonely Planet of de Capitool reisgids: een museum voor Lev Gumilev. En toen vond ik het terug op een kaart van Sint Petersburg. Dan maar gewoon erheen lopen en maar zien. Warempel, een uithangbord. En een deurcode. Intoetsen maar, en de deur gaat open.

Een paar aftandse trappen op, aanbellen, ook deze deur gaat open. Gewoon een oud appartementencomplex in het centrum. Op zoek naar een kassa, maar dat bleek de keuken. Daar was iemand aan het koken en twee oudere heren waren in discussie tijdens het schaken. Ik vraag in het Russisch waar die kassa is. De keuken was de kassa… Op het aanrecht staat iets wat erop lijkt, een bedrag wordt ingetoetst en ik krijg een toegangsbewijs. ‘Loopt u maar door naar de volgende deur.’ Dat bleek het museum: de woonkamer van Lev Gumilev, de zoon van de beroemde dichteres Anna Achmatova en van de ontdekkingsreiziger en dichter Nikolai Gumilev.

Lev Gumilev: grondlegger van de etnogenese

In het westen is Lev Gumilev een vrij onbekende naam, maar het is een bijzonder iemand: historicus, etnoloog en antropoloog. Van 1938 tot 1956 zat hij in werkkampen in Siberië. Gumilev was de grondlegger van de 'etnogenese'. Hij probeerde de golven van nomadische migratie, die de grote steppe van Eurazië eeuwenlang op zijn kop hadden gezet, te verklaren door geografische factoren. Zoals de jaarlijkse schommelingen in zonnestraling, die het gebied van graslanden bepalen dat kan worden gebruikt voor het grazen van vee. Volgens dit idee, toen de steppegebieden drastisch krompen, begonnen de nomaden van Centraal-Azië zich naar de vruchtbare weilanden van Europa of China te verplaatsen. In overeenstemming met zijn pan-Aziatische theorieën steunde hij de nationale bewegingen van Tataren, Kazachen en andere Turkse volkeren, naast die van de Mongolen en andere Oost-Aziaten. Het is niet verwonderlijk dat de theorieën van Gumilev een enorme populariteit hebben genoten in Centraal-Aziatische landen. In Kazan werd bijvoorbeeld in augustus 2005 een monument voor hem opgericht.

Volgens andere onderzoekers echter zijn deze hypothesen gevuld met inconsistenties, misverstanden en verkeerde toepassingen van ideeën die hij van anderen leende. Maar ondanks dat zijn deze theorieën over etnogenese enorm invloedrijk geweest.

Lev’s vader Nikolai

Nikolai Gumilev, Lev’s vader, bekleedt een unieke positie in de geschiedenis van de Russische poëzie als gevolg van zijn diepe betrokkenheid bij Afrika. Hij schreef in zowel poëzie als proza uitgebreid over de cultuur van het continent in het algemeen en over Ethiopië in het bijzonder. Tijdens zijn korte leven maakte Gumilev vier reizen naar Noord- en Oost-Afrika, de meest uitgebreide daarvan was een expeditie naar Abessinië in 1913, ondernomen in opdracht van het keizerlijke museum voor antropologie en etnografie in Sint Petersburg. Tijdens die reis verzamelde Gumilev Ethiopische folkloristische en etnografische voorwerpen, die hij bij zijn terugkeer in Sint Petersburg aan dat museum doneerde. Hij en zijn assistent Nikolai Sverchkov maakten ook meer dan 200 foto's die een uniek beeld geven van het Afrikaanse land in het begin van de eeuw. Ook aan hem zijn in dit kleine Gumilev-museum een aantal voorwerpen gewijd.

Mooi dat ze hier in Sint Petersburg een museum voor laten bestaan. Hoe klein ook, het is er. Voor wie door de stad struint en een uurtje over heeft: ga er even kijken! Het adres: Kolomenskaya Ulitsa 1/15, Sint Petersburg. Op loopafstand van het centrum, in een zijstraat van de Nevsky Prospekt.