De Finse Kalevala
Je hoort de Finnen niet zo vaak uitbundig vertellen over hun culturele verleden. Dat ligt niet zo in hun wat stille aard, maar dat wil niet zeggen dat daar geen interessante dingen in te vinden zijn. Neem nu de Kalevala…
Het epos van Finland
De Kalevala is het Finse nationale epos: de hoeksteen van de Finse nationale identiteit die invloed had op tal van Finse kunstenaars. De oude Finse volksverhalen, balladen en liederen waren door Elias Lönnrot (1802-1884) verzameld en gerangschikt tot een samenhangend geheel, dat hij liet uitgeven onder de naam ‘Kalevala’ (Kaleva is de niet nader te bepalen mythische woonplaats van de belangrijkste helden van het epos). Hoewel Lönnrot zich baseerde op epische liederen, die nog door oude barden – lyrische dichters en zangers in vooral de Keltische talen: de verre voorgangers van wat nu wel 'singer-songwriter' wordt genoemd – in Karelië werden gezongen, is de compositie vooral zijn werk geweest.
Het belangrijkste personage is Väinämöinen: zanger, tovenaar en bespeler van de kantele, een Fins traditioneel getokkeld snaarinstrument uit de citerfamilie. Hij fascineert door zijn spel mens en dier. Andere belangrijke figuren zijn de smid Ilmarinen en de krijger Lemminkäinen. Ilmarinen smeedt de Sampo, een wondervoorwerp gemaakt voor Louhi, heerseres van het vijandige Pohjola (Noordland). De Sampo wordt door de helden gestolen en meegenomen waarbij hij in stukken breekt. Ook nadat hij is gebroken brengt deze echter nog steeds voorspoed en welvaart. Centraal thema in het epos is de strijd tussen het sombere, noordelijke Pohjola en het welvarende Kalevala met Sampo als rode draad.
Het magische woord, het lied, is in het Finse gedicht sterker dan het zwaard. Väinämöinens kracht ligt niet zo zeer in wapengeweld als wel in wijsheid, ervaring, muzikale begaafdheid en magische vermogens. Naast de heldenverhalen bevat de Kalevala ook niet-verhalende passages, zoals richtlijnen voor bruid en bruidegom en verhandelingen over het brouwen van bier en de bewerking van ijzer.
Een volle geheugenkaart
Het epos is van groot belang geweest bij het vormen van de Finse nationale identiteit en had veel invloed op tal van Finse kunstenaars. Jean Sibelius (1865-1957), Finlands grootste componist, schreef verschillende composities gewijd aan thema's uit de Kalevala zoals ‘Kullervo’, ‘De zwaan van Tuonela’, ‘De terugkeer van Lemminkäinen’ en ‘Pohjola's dochter’. In de schilderkunst heeft Akseli Gallen-Kallela (1865-1931) de belangrijkste rol gespeeld. Hij decoreerde het beroemde Finse paviljoen van de Parijse wereldtentoonstelling (1900) met fresco’s met Kalevala motieven. Zijn bekendste Kalevala-schilderijen zijn: De verdediging van de Sampo, De wraak van Joukahainen, Lemminkäinens moeder, en Kullervo's vloek.
De Kalevala is in 51 talen vertaald. Ook in het Nederlands zijn in de 20e eeuw verschillende vertalingen en bewerkingen verschenen, maar een letterlijke (metrische) Nederlandse vertaling is nooit uitgegeven.
Volg ons